ناقوس مرگ دجله و هورالعظیم!

 با افتتاح سد ایلیسو در ترکیه، خطر خشکسالی رود دجله عراق و تالاب هورالعظیم ایران جدی تر شد و گردوغبار ناشی از آن هم در چشم ما خواهد رفت. نایب رئیس کمیسیون انرژی خواستار فعال شدن دیپلماسی آبی شده و دبیر کارگروه ملی گرد و غبار هم از تدارک شکایت به مراجع بین المللی می گوید.

این روزها همه رسانه‌های منطقه و ایران، نگران اتفاقات سیاسی عراق و تلاش نافرجام برای ترور نخست‌وزیر این کشور هستند؛ موضوعی که در اهمیت آن شکی نیست اما به نظر می‌رسد باعث شده چشم‌ها روی یک ترور دیگر بسته شود: «ترور دجله با افتتاح رسمی سد ایلیسو در ترکیه»، که نه فقط عراق بلکه امنیت زیست محیطی سوریه و ایران را هم تحت تاثیر قرار خواهد داد.

کاهش 56 درصد منابع آبی دجله در عراق 

ایلیسو یک پروژه عظیم روی دجله است که قرار است 1200مگاوات برق برای جنوب شرقی ترکیه تولید کند. ساخت این سد از 2006 آغاز و دو روز قبل به‌طور رسمی افتتاح شد؛ سدی که طبق اعلام کارشناسان از ورود 56 درصد منابع آب دجله به خاک عراق جلوگیری خواهد کرد.

پادشاهی بر منابع آبی منطقه!

این دومین سد بزرگ ترکیه بعد از سد آتاتورک است که در سال 1990 و روی فرات ساخته شد و حالا با افتتاح ایلیسو طرح «گپ» ترک‌ها در حال تکمیل‌شدن است. طرح گپ یا همان پروژه آناتولی جنوب شرقی، مبتنی بر نگاه خودخواهانه ترکیه و قبول نداشتن قوانین درباره حقابه کشورهای مسیر آب‌های بین‌المللی تدوین شده و هدفش این است: «احداث 14 سد روی فرات، 8 سد روی دجله و ساخت 19 نیروگاه برق‌آبی».

اگرچه ترکیه دلایل متعددی را برای موجه نشان دادن اجرای این پروژه ارائه کرده است اما تحلیل دکتر «حقی اویغور» نایب رئیس مرکز مطالعات ایرانی آنکارا، نگاه و رویکرد اصلی ترکیه از ایجاد سدهای متعدد روی دجله و فرات را به خوبی مشخص می‌کند؛ تحلیلی که در آن ادعا شده‌است «همه کشورهای همسایه جنوبی و شرقی ترکیه، شامل عراق، سوریه و ایران، به دلیل مشکلات و چالش‌های متعدد خود، توانایی مدیریت منابع آبی منطقه را ندارند و ترکیه به عنوان کشوری پیشرو و دارای تاسیسات توسعه‌یافته، می‌تواند در حل مسائل مشترک نقش کلیدی ایفا کند». تحلیلی که در ظاهر بسیار زیبا و انسان‌دوستانه به نظر می‌رسد اما واقعیت این است که باید خروجی‌اش را «پادشاهی ترکیه بر آب‌های منطقه» دانست.

موضع شفاف اردوغان: این پروژه بهترین پاسخ به دشمنان است

البته صحبت‌های اردوغان در مراسم افتتاح ایلیسو هم موضع این کشور را شفاف‌تر کرد: «ما پروژه ایلیسو را با وجود موانع بسیار در هر مرحله، از تامین مالی آن گرفته تا حملات گروه‌های تروریستی، تکمیل کرده‌ایم و تلاش‌ها برای سیاه‌نمایی این پروژه و نیات کثیف پشت آن را فراموش نکرده و نخواهیم کرد. این پروژه بهترین پاسخ به دشمنان قسم‌خورده ترکیه و دشمنان داخلی آن است». طبیعتا از این حرف‌ها و موضع‌گیری شفاف اردوغان، بوی همکاری و تعامل به مشام نمی‌رسد و کشورهای همسایه حق دارند احساس نگرانی کنند.

خطر مرگ هورالعظیم و تشدید گرد و غبار

اما  پاسخ این سوال که چرا کاهش آب ورودی دجله و فرات در عراق برای ما مهم است، این است که با افتتاح ایلیسو و تکمیل طرح گپ ترکیه، نه تنها تالاب هورالعظیم به عنوان بزرگ‌ترین تالاب مرزی و بستر معیشتی مردم خوزستان از بین می‌رود، بلکه باید خودمان را برای تشدید خشکسالی در عراق و توفان‌های گرد و غباری که به سمت ما می‌آید هم آماده کنیم.

سخنگوی وزارت خارجه: سفرهای دیپلماتیک به ترکیه را در برنامه داریم

با این اوصاف به نظرمی‌رسد دستگاه دیپلماسی باید نقش خود را برای رایزنی‌ها با ترکیه جدی‌تر دنبال کند و اجازه ندهد بحران‌های زیست محیطی دامنگیر منطقه و کشور ما شود. اگرچه هنوز وزارت امور خارجه موضع‌گیری رسمی دراین‌باره نداشته اما این صحبت‌های دیروز سعید خطیب‌زاده سخنگوی این وزارتخانه، بی‌ارتباط به این موضوع و احتمالات پیش رو نیست: «روابط ما با ترکیه از حیث سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و امنیتی همواره رو به گسترش بوده و در سال‌های اخیر روابط نزدیکی داشتیم. ظرفیت همکاری‌ها بیش از چیزی هست که محقق شده و در آینده نزدیک سفرهای دیپلماتیک  به ترکیه در سطح یک  و  دو  را در برنامه داریم»

دبیر کارگروه ملی پدیده گرد و غبار در گفت‌وگو با خراسان:مستندات تبعات زیست محیطی ایلیسو برای ارائه به مراجع بین‌المللی آماده می شود

اگرچه این احتمال وجود دارد که رایزنی‌های چهارجانبه ایران، ترکیه، عراق و سوریه با نتایج خوبی همراه شود اما طبق تجربه‌های گذشته، باید خودمان را برای پیگیری حقوقی و بین‌المللی این موضوع نیز آماده کنیم. دکتر «علی محمد طهماسبی بیرگانی» دبیر کارگروه ملی گرد و غبار دراین‌باره به خراسان می‌گوید: «از سال گذشته مسئولیت انجام مطالعات درباره تبعات زیست محیطی سدسازی‌های ترکیه روی دجله و فرات به وزارت نیرو واگذار و اعتبار آن نیز توسط کارگروه ملی تخصیص داده شده است». 

طهماسبی می‌افزاید: با توجه به این‌که برای پیگیری‌های حقوقی این موضوع از نهادهای بین‌المللی، نیازمند ارائه مستندات و پژوهش‌های علمی هستیم، این کار در حال انجام است و پیش‌بینی می‌کنیم وزارت نیرو در آینده نزدیک این مطالعات را تکمیل کند».

چرا این قدر دیر؟

چرایی تاخیر در انجام این مطالعات با وجود سپری‌شدن چندسال از هشدارها درباره احداث سد ایلیسو را هم از طهماسبی جویا می‌شوم و او پاسخ می‌دهد: یک دلیلش خارجی بودن محل اصلی مطالعه و نیاز به مشاوران چندملیتی بود و دلیل دیگرش هم اختلاف‌نظر بر سر مجری کار. به گفته او، از سال 98 وزارت نیرو و سازمان محیط زیست بر سر این‌که کدام  ‌یک باید این مطالعه را انجام دهند، اختلاف‌نظر داشته‌اند اما در نهایت و پس از مکاتبات متعدد مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری، سال گذشته مسئولیت این کار بر عهده وزارت نیرو گذاشته شد تا با همکاری دانشگاه تربیت مدرس کار را به سرانجام برساند. 

نایب رئیس کمیسیون انرژی مجلس و نماینده مردم خوزستان مطرح کرد: ضرورت فعال شدن دیپلماسی آب و یک‌صدا شدن ایران، عراق و سوریه

تجربه بی‌تفاوتی کشورها به تامین حقابه دیگر کشورها، این نگرانی را ایجاد کرده که ترکیه هم هیچ رغبتی به همکاری با سوریه و عراق برای دادن حقابه فرات و دجله نداشته باشد؛ اتفاقی که آتشش دامن ما را هم خواهد گرفت.

قاسم ساعدی نایب رئیس کمیسیون انرژی مجلس دراین‌باره به خراسان می‌گوید: «برای جلوگیری از بحران گرد و غبار و خشکی هورالعظیم، وزارت خارجه و وزارت نیرو باید مذاکرات با ترکیه را دنبال کنند، همچنین یک‌صداشدن ایران، عراق و سوریه برای متقاعدکردن ترکیه امری ضروری است که باید در قالب برگزاری نشست‌های مشترک پیگیری شود». نماینده مردم استان خوزستان این را هم می‌گوید که : «امیدواریم با این گونه نشست‌ها، همکاری و تفاهم لازم بین چهار کشور صورت بگیرد اما اگر چنین نشد، حتما باید موضوع را از طریق مراجع بین‌المللی پیگیری کرد».

طبق نظر کارشناسان، اختلافات آبی کشورها باید از طریق کنوانسیون‌های بین‌المللی مثل اجلاس پاریس، تعهدات تغییرات اقلیمی، کنوانسیون مبارزه با بیابان‌زایی، کنوانسیون تالاب‌ها و کنوانسیون مونترال حل و فصل شود و اگر از این طریق به نتیجه نرسید، درنهایت باید در دادگاه بین‌المللی لاهه طرح دعوا کرد تا شاید فشارهای بین‌المللی مانع از بحران‌آفرینی ترکیه برای محیط زیست کشورهای همسایه شود.

منبع : خراسان